Montes Comunais : A importancia dunha boa xestión

Cuadrilla de montes en Baroña, Porto do Son, empregada con fondos dos parque eólicos

Un gran non fai graneiro, pero axuda ó compañeiro, isto é o que pensan os directivos e comuneiros dalgunhas comunidades de montes, sobre todo os de Baroña. Gracias a esa decisión teñen unha cuadrilla para darlle valor ao seu o monte, pero aquí fai anos que unha directiva fixo todo o contrario e doulle a volta ao refrán, aínda sabendo que se repartían os fondos, máis de 58 millóns [de pesetas] o banco incluso non penalizaría nos xuros, como así foi. Pero a quén lle importou como quedase a comunidade e o monte?, se todos e todas levaron pra casiña sen comelo nin bebelo 230 mil [pesetas].

Como poden ve-la entrada de hoxe vai de muíños eólicos, pero parece que aquí non teremos ese problema porque hai xente á que non lle gustan e xa nin información pasa das presuntas reunións que mantiveron con algunha empresa. A min tampouco é que me "apaixonen", pero recoñezo que gracias a eles, aos encoros, centrais térmicas, etc., hoxe non temos que andar con candís como facíamos na Graña, pero iso non quere dicir que debamos impoñer as nosas ideas a outros ou gardarlle secretos?.

A discutible riqueza eólica
Quince anos despois do seu eclosión, as parroquias que viven baixo as aspas dos aeroxeradores seguen sen desenvolvemento. O diñeiro do vento non mellorou a economía
Algún tanatorio e boas orquestras nas patronais. Pouco máis se pode engadir á conta de resultados sociais da maioría das parroquias que venderon ou alugaron os seus terreos para a instalación de parques eólicos. Quince anos despois da montaxe dos primeiros aeroxeradores, a promesa de desenvolvemento rural que se intuía para, polo menos, aquelas comunidades máis afectadas, quedou diluída en case nada. Polo menos, de momento.

A pesar de que as condicións foron variando cos anos, en xeral para protexer mellor os intereses dos propietarios, o canon que reciben a maioría das comunidades é escaso. Ademais, as rendas reverten en comunidades formadas no seu maior parte por comuneiros de idade avanzada, onde a iniciativa é un ben escaso. «Hai autonomías nas que a renda media por xeración de enerxía triplica o que se cobra en Galicia», explica Xosé Antonio Diéguez, da asociación Ventonoso; un colectivo que representa a máis dun milleiro de propietarios en toda Galicia, a maioría descontentos: «En Aragón hai contratos por riba do 5% [do xerado polo parque], en Canarias chegan ao 6%». En Galicia apenas se alcanza o 2%.

Algunhas comunidades de montes que xa mantiñan unha boa estrutura asociativa conseguiron aproveitar o impulso da renda eólica para pór en marcha novos proxectos e ata xerar unha modesta bolsa de emprego para manter a actividade no monte. Con todo, trátase de casos contados e cunha proxección lastrada aínda polas baixas cantidades que perciben e que necesita outras subvencións para poder manter a súa actividade.

O primeiro canon
Con contratos de cesión asinados por trinta anos, non parece que as perspectivas vaian cambiar a curto prazo e moitos dos oreados concellos que soportan os aeroxeradores seguirán envellecendo sen remedio. Este ano, a Xunta percibiu pouco máis de 22 millóns de euros en concepto de canon eólico. Parte desa cantidade será reinvestida nos concellos afectados polos parques. Por primeira vez, os concellos compartirán a torta eólica. A repartición está comprometido para proxectos que fomenten o emprego e a preservación do medio ambiente, aínda que a modesta cantidade que comparten Xunta e Administracións locais non augura proxectos espectaculares.

O tanatorio de Cerreda, obra estrela dunha comunidade de Ourense
«Se fose hoxe, igual nos terían dado máis, pero para entón, xa estivo ben». Antonio Cortés, o presidente da comunidade de montes de Chao de Ramiscas, no municipio ourensán de Nogueira de Ramuín, recorda como foron aquelas negociacións, hai xa 13 anos: «Comezamos en 32 millóns [de pesetas] e acabamos en 105. E logo dixeron se queriamos cobrar ano a ano ou todo xunto». Finalmente, foi ano a ano, e a parroquia de Cerreda, onde están todos os comuneiros, comezou a recibir unha renda duns 32.000 euros. A primeira obra foi un tanatorio, co que a parroquia está moi contenta. Un empregado goza dun contrato de dúas horas diarias para manter en orde a instalación.

Os fondos deron tamén, relata o presidente, para construír un parque biosaludable, arranxar unha capela, manter decente a parroquia con pequenas obras e, por suposto, pagar parte das festas e algunha que outra comida parroquial. O 15% dos ingresos destínase ao monte con pequenas repoboacións e limpezas.

-¿E nunca pensaron en repartirse a renda entre os veciños?
-Tocabamos a tan pouco que a algúns facíalles máis prexuízo con Facenda que ou que tingan que recibir.

Baroña, a comunidade de montes que creou emprego
Juan José, un mozo de Baroña, estivo a traballar hai uns anos en Cidade Real. Agora, embutido en roupa de abrigo, curta madeira nos montes da parroquia na que naceu: «E aínda menos mal», di. Forma parte dunha brigada de catro veciños contratada todo o ano para o mantemento do monte. No verán, as cuadrillas poden sumar ata dez aldeáns empregados, ademais dunha administrativa que traballa todo o ano.

Practicamente todo o pagan os dous parques eólicos que soporta a parroquia, especialmente o segundo, onde un só muíño xera tantos ingresos como o primeiro parque enteiro. «Son menos, pero son máis potentes», aclara Ovidio Queiruga, presidente da comunidade de montes. Queiruga aposta por dar un xiro á xestión tradicional do monte. Están a substituír os eucaliptos por frondosas e acondicionando parte do monte para o goce dos veciños: máis limpeza, mellores accesos, actividades micolóxicas... «Eu prefíroo así -explica no pobo Luís, un camioneiro de 33 anos, que di ser tamén comuneiro-. Total, se o repartísemos entre os veciños non tocariamos nin a 300 euros ao ano. A min gústame ir coa bicicleta de montaña ou co meu fillo e que o monte estea limpo. E ademais, se se pode empregar a algúns rapaces do pobo para que non teñan que saír a buscarse a vida fóra de aquí, pois moito mellor».

Repartir ou non
Na porta de á carón, unha señora de máis idade non está tan contenta: «Nin leña nos dan». Aínda que logo admite que si, que se a pide e ten un vehículo para ir buscala, sinalaranlle onde facelo. E se non ten coche, levaranlle un tractor cobrándolle o transporte. Pero a señora preferiría o diñeiro, aínda que fose pouco. «Como en todos os sitios -aclara o presidente- hai opinións de todo tipo. Pero nós somos 195 comuneiros. Tocariamos a 300 euros»

A comunidade ingresa cada ano ao redor de 60.000 euros como renda polos aeroxeradores. Do resto da actividade económica que se desenvolve no monte de Baroña apenas se extraen beneficios: explotación de madeira e gandería extensiva, aínda incipiente. Só cabalos, nada de vacas.

Percorrendo o monte aprécianse extensos valados nos que pastan os animais. En total, a comunidade acoutou case trescentas hectáreas. A maior parte ven razoablemente limpas, especialmente na contorna das casas. Con todo, coidar mellor o monte non impediu que arda: «Pero cando ou fixo ardeu menos», aclara a empregada da comunidade que vai sinalando polo camiño onde se selou un vertedoiro, acondicionouse un curro ou uns merendeiros.

Cabalos e muíño en Baroña

Prezo fixo
Queiruga non cre que a enerxía eólica traia unha gran riqueza aos propietarios: «Depende moito de como se fixeron as negociacións. O ideal era que se fixara por parte dá Administración un prezo fixo para que os propietarios souberan a que aterse». En Baroña, non descartan que cheguen máis aeroxeradores. Ou que melloren os que xa existen. En tal caso serían ingresos extra que, de momento, seguirán enfocados ao ben supremo: o emprego, aínda que para mantelo aos niveis que gozan agora, sexa necesario aproveitar ao máximo as subvencións da Xunta.

Un día na capital do vento
Muras, con tantos parques como toda a provincia de Ourense, segue perdendo poboación e apoiando a súa economía nunha fábrica de tubos e a gandería extensiva...